Elma Blom: Vertraagd, verward, schizofreen… Nederland

Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar de voertaal in onderwijs in Nederland. Het onderwijs in Nederland is in principe in het Nederlands met uitzondering van Friesland, waar ook onderwijs in het Fries gegeven wordt. Ook wordt een uitzondering gemaakt voor internationale scholen met Engelstalig onderwijs. In 2014 heeft de overheid de wetgeving voor onderwijs en kinderopvang in andere talen echter opgerekt. Sinds 2014 mogen kinderen op de lagere school ook Duits, Engels en Frans leren.

De keuze voor deze drie talen is opmerkelijk. Waarom? Nederland barst van de meertaligen en het zou geweldig zijn als we dit kapitaal kunnen inzetten in onderwijs en opvang. Arabisch, Turks, Chinees, Pools, you name it! Helaas, dit is beperkt mogelijk. De wet vertelt ons dat “voor de opvang in en de aansluiting bij het Nederlandse onderwijs van leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond” de taal van het land van herkomst gebruikt kan worden. De kinderen van mijn collega die net uit Turkije gekomen is, mogen hun rekensommetjes wel in het Turks uitgelegd krijgen. Gebeurt dit? Nauwelijks, zoals dit onderzoek onder ruim 550 leerkrachten laat zien. En Turks is ook geen taal die je op school mag leren, anders dan Duits, Engels of Frans.

Het alarmerende van de wetgeving is de dubbele boodschap: we willen meertaligheid stimuleren, maar alleen als het om een paar talen gaat met een hoge status, talen van onze buurlanden, talen van landen waar we veel handel mee drijven, talen die een voordeel zouden bieden omdat we voor studie en werk over onze eigen landsgrenzen heen kunnen kijken. Maar hoe zit het met al die talen die al aanwezig zijn in Nederland? Juist de kinderen die naast het Nederlands talen met minder status spreken, zouden kunnen opbloeien. Op voorwaarde dat hun meertaligheid gewaardeerd wordt, dat het onderwijs hier ruimte voor biedt en dat ook kennis van hun talen als een voordeel wordt gezien in plaats van een probleem. En niet alleen voor hen kan het positief zijn. Ook alle andere kinderen kunnen zo kennis maken met talige diversiteit.

In mijn colleges over meertaligheid haal ik regelmatig een citaat aan van Baker en Prys (1998): “For many decades bilingualism was associated with (and even said to be the cause of) schizophrenia, mental confusion, identity crises, emotional problems, deficits in social attachment, conflicts of loyalty, conflicts of identity, low self-esteem and a poor self-concept. Problems such as stuttering and poor moral development were regarded as the likely consequences of being bilingual”. Inmiddels weten we dat dit allemaal onzin is en dat het met de geestelijke gezondheid van meertaligen uitermate goed gesteld is. Ze lijden niet overmatig aan schizofrenie, verwarring, identiteitscrisissen, enzovoorts. Sterker nog, er wordt juist regelmatig gewezen op de economische, sociale en cognitieve voordelen van meertaligheid. Wetenschappers onderschrijven deze visie. En ik merk dat het ook steeds meer draagvlak vindt onder mensen die dagelijks met meertalige gezinnen en kinderen werken. En we hebben het dan niet alleen over Duits, Engels en Frans.

De Nederlandse overheid lijkt deze kansen en mogelijkheden van en voor meertaligheid echter (nog) niet op te pikken. Ze is in dit opzicht niet alleen vertraagd, maar maakt ook een enigszins verwarde, naar identiteit zoekende en zelfs schizofrene indruk.

Elma Blom is hoogleraar Taalontwikkeling en Meertaligheid in Gezin en Onderwijs bij de Universiteit Utrecht. Ze doet onderzoek naar taalontwikkeling in uitdagende situaties en onderzoekt onder meer meertaligheid.

Een eerdere versie van dit blog was geplaatst op meertalig.nl