De laatste jaren dalen de taalprestaties van leerlingen in Nederland. Deze daling treft vooral kinderen met een lagere sociaaleconomische status en kinderen uit taalarme omgevingen. ‘De Taalvriendelijke school’ helpt meertalige leerlingen om met gebruik van hun thuistaal op school hun taalontwikkeling, schoolprestaties en zelfvertrouwen te vergroten. Wereldwijd zijn er 30 scholen met het certificaat ‘Taalvriendelijke School’ in 7 landen. Binnenkort gaat OBS de Panda als eerste officiële Taalvriendelijke basisschool in de gemeente Utrecht hiermee aan de slag.
Er zijn veel meertalige kinderen in Nederland. Deze kinderen leren makkelijker een nieuwe taal door voort te bouwen op talen die ze al kennen. Het zelfvertrouwen van deze kinderen groeit bovendien als zij gebruik mogen maken van hun thuistaal op school. Anderstalige ouders worden betrokken, door kinderen met hun ouders in hun thuistaal te laten praten over thema’s die ze leren op school. Een dergelijke aanpak biedt mooie kansen in de bestrijding van kansenongelijkheid. Binnen de Taalvriendelijke School wordt meertaligheid schoolbreed omarmd.
“Uit onderzoek bleek dat veel kinderen zich schamen voor het spreken van de thuistaal”
Uit onderzoek in Vlaanderen bleek dat een meerderheid van de kinderen zich schaamt voor het spreken van de thuistaal op het schoolplein. Omdat alles gemeten wordt in het Nederlands, worden leerprestaties van anderstalige kinderen niet altijd goed herkend. Als voorbeeld: een kind dat in het Marokkaans perfect kan tellen, maar geen woord Nederlands spreekt, is eigenlijk verder in zijn ontwikkeling dan een Nederlandssprekend kind dat helemaal niet kan tellen.
In de wetenschap zijn de inzichten over meertaligheid de laatste jaren gekanteld. Uit onderzoek is inmiddels bekend dat het waarderen en actief benutten van de meertalige achtergronden van kinderen op school een positief effect kan hebben op het welbevinden, het zelfvertrouwen en zelfs op de leerprestaties van kinderen.
Leerlingen die het Nederlands niet als thuistaal hebben leren op school over onderwerpen in de Nederlandse taal; een taal die ze vaak nog niet goed beheersen. Dat is natuurlijk lastig. Als leerlingen een nieuwe taal leren, bouwen ze voort op de talen die ze al kennen. Bijvoorbeeld door woorddelen of klanken met elkaar te vergelijken of een betekenis te raden.
“Als leerlingen een nieuwe taal leren, bouwen ze voort op de talen die ze al kennen”
“De thuistaal moeten we daarom juist een plek geven in de klas”, zegt taalonderzoeker Sergio Baauw. “Dat betekent niet: praat maar wat je wil. Maar bijvoorbeeld: een klassikale uitleg in het Nederlands, vervolgens in groepjes (waarbij ook de thuistaal gesproken mag worden) een opdracht maken en tot slot het resultaat in het Nederlands verwoorden. De thuistaal helpt leerlingen juist om kennis of vaardigheden te verwerven waartoe ze in het Nederlands nog niet in staat zijn, en ze kunnen elkaar onderling helpen wanneer ze de uitleg in het Nederlands nog niet snappen.”
Het benutten van meertaligheid op school kan ook de ouderbetrokkenheid vergroten. Uit onderzoek blijkt dat het kinderen helpt bij een succesvolle schoolloopbaan als ouders het gevoel hebben dat ze een bijdrage kunnen leveren aan de schoolprestaties van hun kind. Echter: ouders die weinig of geen Nederlands spreken, kunnen hun kinderen niet helpen met uitleg en praten ook weinig over school met hun kinderen. Dat heeft niet alleen effect op hun kinderen, maar ook een enorme impact op ouders zelf.
Leraren maken nogal eens een verkeerde inschatting van de betrokkenheid van ouders uit de lagere sociaal- economische milieus en ouders met een migratieachtergrond. Ze meten die bijvoorbeeld af aan de mate van participatie van ouders op school. Maar dat hoeft niet altijd iets te zeggen over de mate van betrokkenheid thuis. Immers, als je de taal slecht spreekt, is het lastig als ouder om mee te doen op school. Veel van deze ouders zeggen zelf wel degelijk geïnteresseerd te zijn in de ontwikkeling van hun kinderen en over hen positieve verwachtingen te hebben.
Het is fijn voor deze ouders om te horen dat hun eigen taal belangrijk is, dat het gewaardeerd wordt en ook goed is als je veel in je eigen taal met je kind praat, liedjes zingt en voorleest. En dat dit ook mogelijk wordt gemaakt, door bijvoorbeeld boeken in andere talen op school te hebben staan en luisterboeken in een andere taal of (digitale) prentenboeken voor ouders die niet kunnen lezen. Dat ouders trots mogen zijn op hun taal en dat het goed is als zij dat aan hun kind overdragen. Verder is het natuurlijk ook van belang dat ouders zelf Nederlands leren en dat ze kinderen thuis ook in aanraking brengen met het Nederlands, bijvoorbeeld door samen naar een Nederlandse kinderserie of het Jeugdjournaal te kijken.
“Het is fijn voor deze ouders om te horen dat hun eigen taal belangrijk is”
De betrokkenheid van anderstalige ouders bij school kan verbeteren als scholen stimuleren dat ouders in hun thuistaal met kinderen praten over school. Dit is al mogelijk door vrij simpele opdrachten aan kinderen (en ouders) mee te geven. Bijvoorbeeld door aan kinderen bij de lessen die gaan over ‘klok kijken’ vooraf te vragen om met hun ouders in hun thuistaal te bespreken hoe klok kijken werkt. En vervolgens alle kinderen in de klas te laten vertellen hoe klok kijken werkt in hun thuistaal.
Een stapje verder gaat het als leerlingen gedurende een langere tijd gestructureerd opdrachten mee naar huis krijgen die ze met hun ouders kunnen bespreken. Een voorbeeld hiervan is het programma ‘Kans in Taal’, dat door de Werkplaats Onderwijsonderzoek Amsterdam (WOA) is ontwikkeld in samenwerking met onderzoekers, leerkrachten en directies van verschillende basisscholen. De leerkrachten van groep 3 gaven de leerlingen iedere maand plaatjes mee naar huis. Deze gingen over actuele themawoorden en rekenbegrippen. In een informatiebrief werd uitgelegd hoe ouders/verzorgers deze woorden thuis in de thuistaal kunnen bespreken en vervolgens werden de plaatjes en begrippen op school in het Nederlands besproken. Deze aanpak bleek positieve (ervaren) effecten te hebben op de ontwikkeling van leerlingen, zowel op hun schoolse prestaties, als op sociale aspecten zoals welbevinden, motivatie en zelfvertrouwen.
Alle bovengenoemde elementen komen mooi samen in het concept van de ‘Taalvriendelijke School’ (zie https://languagefriendlyschool.org/alle-talen-zijn-welkom/). Taalvriendelijke scholen zijn scholen die een taalplan hebben ontwikkeld op basis van de eigen behoeften van de school. Doel van zo’n taalplan is het creëren van een inclusieve en taalvriendelijke leeromgeving voor alle leerlingen en ouders.
De voordelen die aansluiting bij de ‘Taalvriendelijke School’ met zich meebrengt voor scholen zijn: ondersteuning bij het maken van een taalvriendelijk schoolplan, toegang tot een kennisbank met veel praktische informatie, het uitwisselen van kennis met andere scholen die met dit thema bezig zijn en persoonlijke ondersteuning door geschoolde medewerkers van de Rutu Foundation, de organisatie die de Taalvriendelijke School heeft opgericht.
Er gelden slechts een beperkt aantal basisregels voor scholen die zich willen aansluiten bij deze organisatie. Dit zijn:
Taalvriendelijke scholen verbieden, ontmoedigen of straffen het gebruik van andere talen door kinderen en ouders op school NIET;
Taalvriendelijke scholen adviseren ouders niet welke taal ze met hun kinderen spreken (dat is aan de ouders zelf);
Elke taalvriendelijke school heeft een taalvriendelijke schoolcoördinator en ontwikkelt een taalvriendelijk schoolplan dat door het hele schoolteam wordt uitgevoerd;
“Taal is een belangrijk middel om je in de samenleving staande te kunnen houden”
Taalachterstanden vormen een risico voor onderwijsachterstanden, ook omdat het Nederlandse onderwijs erg (Nederlands)talig is. Op die manier worden bestaande verschillen tussen kinderen groter. Dit is natuurlijk een slechte ontwikkeling, want een goede taalbeheersing is belangrijk voor je kansen in het leven. De samenleving wordt steeds complexer en (geschreven) taal is een belangrijk middel om je daarin staande te kunnen houden. Niet allen op school, maar ook voor dagelijkse zaken, zoals brieven van de overheid kunnen lezen of een CV kunnen opstellen.
Een Taalvriendelijke School helpt meertalige leerlingen om met gebruik van thuistaal en door een grotere ouderbetrokkenheid hun taalontwikkeling, schoolprestaties en hun zelfvertrouwen te optimaliseren. En kan dus, mits serieus uitgevoerd, een belangrijk middel zijn in het tegengaan van de groeiende kansenongelijkheid.
* Deze column is geschreven door Silvia Bunt.
Wil je bijdragen aan het zelfvertrouwen, de taalvaardigheid en toekomstkansen meertalige kinderen in Utrecht? Word taalvrijwilliger bij Taal Doet meer! Als mentor of coördinator draag je bij aan eerlijke kansen voor de jeugd. Voor meer info, check onze vacatures.
