Dit is de titel van een van de 13 boekjes die leerlingen van Antoni Benaiges op een plattelandsschool in Spanje maakten in 1935/1936. Deze leerkracht vroeg zijn leerlingen om hun verbeelding te gebruiken en op te schrijven hoe zij dachten dat de zee eruitzag, en wat zij verwachtten te voelen, ruiken of horen. Dat leverde mooie teksten op, zoals: “Ik denk dat de zee is als een heel groot veld, maar dan van water.”
Foto: Oleksandr Brovko – Unsplash
De boekjes weerspiegelen het verlangen van de kinderen naar iets wat voor hen onbekend was. De belofte om de kinderen mee te nemen naar zijn geboorteplaats om zelf de zee te ontdekken, heeft Benaiges helaas nooit kunnen waarmaken, omdat hij bij het uitbreken van de Spaanse burgeroorlog werd vermoord. Zijn waargebeurde trieste verhaal is te zien in de film The Teacher Who Promised The Sea, mijn inspiratiebron voor dit blog.
Antoni Benaiges runde zijn school volgens de pedagogische methode van de Franse onderwijzer en pedagoog Célestin Freinet (1896-1966). Als onderwijzer ontdekte Freinet dat zijn leerlingen leergierig waren, maar geen interesse hadden in de droge schoolboeken. Daarom ging hij met ze op pad: bijvoorbeeld naar bedrijfjes in de buurt en de natuur in. Over die ervaringen liet hij zijn leerlingen verslagen maken in verhalen, krantjes en boekjes.
“Een leerling leert het best omgaan met taal als hij vertrekt vanuit zijn eigen woorden – Freinet”
Freinetscholen bestaan nog steeds. In Nederland zijn er 11 Freinetscholen, in Vlaanderen zijn het er meer dan 100. De kern van de visie van deze scholen is dat onderwijs moet uitgaan van de alledaagse leefwereld van kinderen. De vrije tekst is een belangrijk element in het Freinetonderwijs. Dit betekent dat kinderen schrijven over hun ervaringen, dromen en fantasieën. Die teksten vormen het uitgangspunt voor het onderwijs in taal en in andere vormingsgebieden. De teksten worden uitgewisseld met andere scholen.
Kinderen op Freinetscholen krijgen regelmatig de kans om vrije teksten te schrijven. Dit evolueert van tekeningen waarbij de juf het verhaal van de kinderen noteert (bij kleuters) tot uitgebreide teksten. De vrije teksten worden in de klas voorgelezen en besproken tijdens een vrije tekstenronde. Uit deze teksten wordt – indien mogelijk – de leerstof Nederlands (spelling, spraakkunst, taalbeschouwing) gedestilleerd. Uit de gesprekken van de kinderen, de plannen die ze maken, de presentaties die aan bod komen, de teksten die geschreven worden, halen de leerkrachten woorden en/of zinnen die gebruikt worden om te leren lezen.
Kinderen leren dus lezen en schrijven met hun eigen taal. Met deze aanpak sluiten de scholen aan bij de interesses van de kinderen. Tegelijkertijd ervaren de kinderen de functie van taal: het is een communicatiemiddel. Verzorgde eindversies van teksten worden gepubliceerd, opgehangen en verspreid.
De teksten op de Freinetscholen geven samen een beeld van het intense leven van een leerling in zijn of haar omgeving. Kinderen vinden het bovendien leuk om te horen hoe iets bij anderen gaat. Ze merken dat klasgenoten vaak vergelijkbare dingen meemaken. Echter: is dat wel altijd het geval? Dat kinderen vergelijkbare dingen meemaken?
Het ervaringsgericht leren is een aspect van de Freinetpedagogie dat in debatten over onderwijskwaliteit soms onder vuur ligt. Als je enkel vertrekt vanuit de leefwereld van het kind, kan je immers ongewild de kansenongelijkheid vergroten omdat een kansarm kind een kleinere leefwereld heeft. Daar moet je je wel van bewust zijn.
“Als je enkel vertrekt vanuit de leefwereld van het kind, kan je ongewild de kansenongelijkheid vergroten – onderwijsexpert Pedro De Bruyckere”
Ilse Baetslé, coördinator van het Freinetpostgraduaat aan de Hogeschool Gent geeft aan: Om dit risico te voorkomen, kun je bijvoorbeeld brieven als vertrekbasis gebruiken die leerlingen van een stadsschool over hun school schrijven aan leerlingen op het platteland. Of samen een buurtwandeling maken en vanuit die gezamenlijke ervaring vertrekken om verder te leren. Kortom: bied leerlingen dezelfde ervaringen aan buiten school om hun leefwereld te vergroten.
Bij het zien van de film over Antoni Benaiges over de kinderen die nog nooit de zee hadden gezien, herinnerde ik me een gesprek dat ik voerde met een leerkracht in Amsterdam de Pijp. Hij gaf aan dat in zijn klas best wat kinderen zaten die hun eigen wijk buiten schooltijd nooit verlaten, zelfs niet in de vakantie. Dat komt overigens niet alleen voor bij kinderen op bepaalde scholen in Amsterdam, maar zeker ook in andere grote steden, waaronder ons eigen Utrecht.
Ook deze kinderen hebben vast een verlangen naar de zee. Liefst zou ik wat bussen huren en ze daar persoonlijk naartoe brengen. En er daarna met zijn allen over schrijven: over hoe de zee eruitziet, ruikt, klinkt, welke dieren er waren. Want dat lijkt me wel weer geweldig aan zo’n Freinetschool: veel mogen schrijven over je eigen belevenissen.
* Deze column is geschreven door Silvia Bunt, freelance adviseur/onderzoeker en tekstschrijver.
Breng hem over als taalvrijwilliger! Door een ander te helpen met het leren van het Nederlands, werk je mee aan het zelfvertrouwen, de toekomstkansen en positie van taalleerders in de Utrechtse samenleving. Word ook vrijwilliger bij Taal Doet meer! Voor meer info, check onze vacatures.
